Zgodnie wymogami normy PN-HD 60364-6:2008 rozróżnia się dwa podstawowe rodzaje badań i pomiarów:
1.Badania i pomiary odbiorcze,
2.Badania i pomiary okresowe
Badania i pomiary odbiorcze dotyczą instalacji lub urządzeń elektrycznych nowo instalowanych lub modernizowanych. Mają one potwierdzić ich przydatność i gotowość do eksploatacji w miejscu zainstalowania.
Badania eksploatacyjne okresowe mają na celu sprawdzenie, czy stan techniczny instalacji lub urządzeń elektrycznych w trakcie eksploatacji nie uległ pogorszeniu w stopniu stwarzającym zagrożenie dla ich dalszego bezpiecznego użytkowania. Okresowe sprawdzenie i próby instalacji oraz urządzeń elektrycznych powinny dać odpowiedź na pytanie, czy wymagania stawiane instalacji (urządzeniu) są zachowane w czasie ich użytkowania.
Każda instalacja podczas montażu i po jej wykonaniu, a przed przekazaniem do eksploatacji, powinna być poddana oględzinom i próbom w celu sprawdzenia, czy zostały spełnione wymagania przepisów dotyczących instalacji. Instalacje elektryczne powinny być poddane pomiarom i sprawdzone przed ich oddaniem do eksploatacji oraz po każdej modernizacji i przebudowie.
Zakres badań odbiorczych obejmuje wykonanie, co najmniej następujących prób i sprawdzeń:
• sprawdzenie dokumentacji,
• oględziny instalacji i urządzeń,
• próby i pomiary parametrów,
• sprawdzenie funkcjonalne działania urządzenia lub układu.
Każda dokumentacja powinna być podpisana przez osoby z odpowiednimi uprawnieniami m.in. projektanta, sprawdzającego i zatwierdzona przez inwestora. W przypadku zakończenia montażu instalacji i urządzeń dokumentacja powinna zawierać naniesione i opisane ewentualne zmiany potwierdzone przez wykonawcę robót. Na podstawie dokumentacji powykonawczej będą przeprowadzane oględziny instalacji i urządzeń podczas oględzin.
Oględziny
Oględziny należy wykonywać przed przystąpieniem do prób. Oględziny mają na celu potwierdzenie, że zainstalowane na stałe urządzenia elektryczne:
• spełniają wymagania dotyczące bezpieczeństwa, podane w odpowiednich normach wyrobu (można to stwierdzić sprawdzając oznaczenia lub świadectwa),
• zostały prawidłowo dobrane i zainstalowane zgodnie z wymaganiami normy,
• nie mają widocznych uszkodzeń wpływających na pogorszenia bezpieczeństwa,
• mają właściwy sposób ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym,
• zapewniony jest dostęp do urządzeń, umożliwiający wygodną ich obsługę, identyfikację i konserwację,
• obecności przegród ogniowych i innych środków zapobiegających rozprzestrzenianiu się pożaru i ochrony przed skutkami działania ciepła,
• doboru przewodów do obciążalności prądowej i spadku napięcia,
• doboru i nastawienia urządzeń zabezpieczających i sygnalizacyjnych,
• istnienia i prawidłowego umieszczenia odpowiednich urządzeń odłączających i łączących,
• doboru urządzeń i środków ochrony w zależności od wpływów zewnętrznych,
• oznaczenia przewodów neutralnych i ochronnych,
• umieszczenia schematów, tablic ostrzegawczych lub innych podobnych informacji,
• oznaczenia obwodów, bezpieczników, łączników, zacisków itp.,
• poprawności połączeń przewodów,
Oględziny powinny uwzględniać wszystkie wymagania szczególne, dotyczące specjalnych instalacji i lokalizacji.
Próby
Zgodnie z normą PN-HD 60364-6:2008 należy przeprowadzić, w zależności od potrzeb następujące próby:
• ciągłości przewodów ochronnych, w połączeniach wyrównawczych głównych i dodatkowych, oraz ciągłości przewodów czynnych w przypadku pierścieniowych obwodów odbiorczych,
• rezystancji izolacji instalacji elektrycznej;
• sprawdzenie ochrony za pomocą SELV, PELV lub separacji elektrycznej;
• rezystancji podłóg i ścian;
•pomiar rezystancji uziomów
• samoczynnego wyłączenia zasilania;
• urządzeń różnicowoprądowych – ochrona uzupełniająca
• sprawdzenia biegunowości;
• sprawdzenia kolejności faz
• próby funkcjonalne i operacyjne
• spadku napięcia.
Zakres wykonywania pomiarów okresowych
Okresowe sprawdzania i próby instalacji elektrycznych przeprowadzane są w celu określenia, czy całe instalacje lub ich części nie pogorszyły się w takim stopniu, że dalsze ich wykorzystywanie jest niebezpieczne i nie spełniają one wymagań przepisów dotyczących instalacji, chyba, że przepisy krajowe lub krajowe wymagania prawne stanowią inaczej. Ponadto sprawdzanie powinno obejmować badania skutków wszelkich zmian w stosunku do stanu, do którego instalacja była uprzednio przewidziana.
Okresowe sprawdzania i próby powinny obejmować, co najmniej:
• oględziny dotyczące ochrony podstawowej (przed dotykiem bezpośrednim) i ochrony przeciwpożarowej,
• pomiary rezystancji izolacji,
• badania ciągłości przewodów ochronnych;
• badania skuteczności ochrony przeciwporażeniowej ( przy uszkodzeniu)
• próby działania urządzeń różnicowoprądowych,
Zgodnie z postanowieniem nowego wydania PN-HD 60364-4-41 podczas sprawdzania czasów wyłączania RCD, próba powinna być wykonana prądem 5IΔn. Okresowe badania i pomiary wykonujemy takimi samymi metodami jak próby odbiorcze.
Po zakończeniu sprawdzania okresowego istniejącej instalacji należy sporządzić protokół, który powinien zawierać, oprócz wszelkich informacji dotyczących oględzin i wykonanych badań, również zestawienie istotnych wyników a ponadto informację dotyczącą przeprowadzonych zmian i rozbudowy, jak również o występujących odchyleniach od norm i przepisów, wymieniając odpowiednie części instalacji, których to dotyczy.
Akty prawne i terminy
Akty prawne i dokumenty normalizacyjne
Ustawa z dnia 07.07.1994 r. Prawo budowlane – tekst jednolity Dz.U. nr 207 z 2006 r .nr 156, poz. 1118 (z poźn.zm.)
Ustawa z dnia 10.04.1997 r. Prawo energetyczne – Dz.U. nr 54 z 1997 r. poz. 3A48 (z poźn.zm.)
Rozporządzenia MPiPS z dnia 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy – Dz.U. nr 129 z 1997 r. poz. 844
Rozporządzenia MG z dnia 17.09.1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych – Dz.U. nr 80 z 1999 r. poz. 912
Rozporządzenia MPiPS z dnia 28.05.1996 r. w sprawie rodzaju prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby – Dz.U. nr 62 z 1996 r. poz. 288
Rozporządzenia MIPS z dnia 28.05.1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej – Dz.U. nr 62 z 1996 r. poz. 287
Rozporządzenia MGPiPS z dnia 28.04.2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadanych kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci – Dz.U. nr 89 z 2003 r. poz. 828
Rozporządzenia MGPiPS z dnia 20.02.2003 r. w sprawie przyrządów pomiarowych podlegających prawnej kontroli metrologicznej oraz przyrządów pomiarowych, które są legalizowane bez zatwierdzenia typu – Dz.U. nr 41 z 2003 r. poz. 351 (z poźn.zm.)
Rozporządzenia MI z dnia 07.04.2004 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie – Dz.U. nr 109 z 2004 r. poz.1156
PN-HD-384-61-S2-2006(U) Instalacje elektryczne w budynkach – Część 6.61. (zastępuje PN-IEC 60364.6.61 Sprawdzenia odbiorcze)
PN-IEC 60364 – Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych (norma wieloarkuszowa).
PN-IEC 60050-195:2001 – Międzynarodowy słownik terminologiczny elektryki. Uziemienia i ochrona przeciwporażeniowa.
PN-IEC 60050-826:2000 – Międzynarodowy słownik terminologiczny elektryki. Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
PN-EN 61140:2003 (U) – Ochrona przed porażeniem prądem elektrycznym -Wspólne aspekty instalacji i urządzeń.
PN-IEC 60038:1999 – Napięcia znormalizowane IEC.
PN-EN 60445:2002 – Zasady podstawowe i bezpieczeństwa przy współdziałaniu człowieka z maszyną, oznaczanie i identyfikacja – Oznaczenia identyfikacyjne zacisków urządzeń i zakończeń żył przewodów oraz ogólne zasady systemu alfanumerycznego.
PN-EN 60446:2004 – Zasady podstawowe i bezpieczeństwa przy współdziałaniu człowieka z maszyną, oznaczanie i identyfikacja – Oznaczenia identyfikacyjne przewodów elektrycznych barwami i cyframi.
PN-EN 60529:2003 – Stopnie ochrony zapewniane przez obudowy (Kod IP).
PN-EN 60617-2:2003 – Symbole graficzne stosowane w schematach – Część 2: Symbole elementów, symbole rozróżniające i inne symbole ogólnego przeznaczenia.
PN-EN 60073:2003 (U) – Zasady i bezpieczeństwa przy współdziałaniu człowieka z maszyną, oznaczanie i identyfikacja. Zasady kodowania wskaźników i elementów manipulacyjnych.
PN-EN 60417-1:2002 (U) – Symbole graficzne stosowane w urządzeniach. Część 1: Przegląd i zastosowanie.
PN-IEC 742:1997 – Transformatory separacyjne i transformatory bezpieczeństwa – Wymagania.
PN-IEC 755+A1+A2:1996 – Wymagania ogólne dotyczące urządzeń ochronnych różnicowoprądowych.
PN-E-04700:1998/Az1:2000 – Urządzenia i układy elektryczne w obiektach elektroenergetycznych – Wytyczne przeprowadzania pomontażowych badań odbiorczych.
PN-HD 60364 – Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych ( norma wieloarkuszowa
PN-HD 60364-6:2008 – Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 6: Sprawdzanie
PN-EN 60745-1:2006 – Narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym. Bezpieczeństwo użytkowania. Część 1: Wymagania ogólne.
PN-88/E-08400-10 – Narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym. Bezpieczeństwo użytkowania. Badania kontrolne w czasie eksploatacji.
PN-EN 12464-1:2004 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach. (Dla instalacji oświetleniowych wykonanych wg nieobowiązującej już normy stosuje się odpowiednio PN-E-84/E-02033).
PN-EN 1838:2005 Zastosowanie oświetlenia. Oświetlenie awaryjne.
PN-EN 62305-1,2,3,4 Ochrona odgromowa
Terminy badań okresowych
Norma PN-HD 60364-6:2008 wymaga, aby częstość okresowego sprawdzania instalacji była ustalana z uwzględnieniem rodzaju instalacji i wyposażenia, jej zastosowania i działania, częstości i jakości konserwacji oraz wpływów zewnętrznych, na które jest narażona.
Aktualnie obowiązującym aktem prawnym wprowadzającym wymóg przeprowadzania badań okresowych w odstępach nie dłuższych niż 5-letnich jest Ustawa „Prawo Budowlane” [Ustawa z dnia 07.07.1994 r. Prawo budowlane – tekst jednolity Dz. U. nr 207 z 2006 r .nr 156, poz. 1118 (z poźn.zm.)
Norma PN-HD 60364-6:2008 proponuje krótszy okres badań, a w przypadkach szczególnego zagrożenia nawet terminy coroczne. Należą do nich:
▪ miejsca pracy lub pomieszczenia, gdzie występuje ryzyko porażenia elektrycznego, pożaru lub wybuchu spowodowanego degradacją,
▪ miejsca pracy lub pomieszczenia, gdzie występują instalacje zarówno niskiego, jak i wysokiego napięcia,
▪ obiekty komunalne
▪ tereny budowy
▪ miejsca, w których używany jest sprzęt przenośny
Oprócz wymienionych wyżej aktów prawnych i normatywnych, ciągle i niezmiennie istotnym wymogiem przy określaniu terminów badań okresowych są zasady wiedzy technicznej.
Bazując na zasadach wiedzy technicznej zaleca się podmiotom przyłączanym do sieci elektroenergetycznych opracowanie instrukcji ruchu i eksploatacji. Instrukcje te powinny określać zakres, procedury i czynności związane z ruchem i eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci elektroenergetycznych należących do tych podmiotów.
W omawianych instrukcjach powinny być podane czasokresy badań okresowych dostosowane do warunków środowiskowych panujących w danym obiekcie. Instrukcje te powinny być zatwierdzone przez kierownika zakładu i skierowane do stosowania.Konieczność opracowania tej instrukcji nakłada zapis Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego (DzU z dnia 29 maja 2007 r.)
Taka instrukcja zatwierdzona przez kierownika zakładu staje się dokumentem obowiązującym na terenie danego zakładu w zakresie eksploatacji sieci, instalacji i urządzeń elektrycznych.
Racjonalne wymagania dotyczące czasookresów badań eksploatacyjnych urządzeń i instalacji elektrycznych określają „Wytyczne wykonywania badań okresowych” opracowane przez COBR „Elektromontaż” w 1999 r.
Zalecane czasookresy pomiarów eksploatacyjnych instalacji i urządzeń elektrycznych:
| Rodzaj pomieszczenia | Okres czasu pomiędzy sprawdzeniami | ||
| Rezystancji izolacji | Skuteczność ochrony przeciwporażeniowej | ||
| 1 | O wyziewach żrących | Nie rzadziej, niż co 1 rok | Nie rzadziej, niż co 1 rok |
| 2 | Zagrożone wybuchem | Nie rzadziej, niż co 1 rok | Nie rzadziej, niż co 1 rok |
| 3 | Otwarta przestrzeń | Nie rzadziej, niż co 5 rok | Nie rzadziej, niż co 1 rok |
| 4 | Bardzo wilgotne o wilg. Ok. 100%i przejściowo wilgotne (75 do 100%) | Nie rzadziej, niż co 5 rok | Nie rzadziej, niż co 1 rok |
| 5 | Gorące (o temperaturze powietrza ponad 35 C) | Nie rzadziej, niż co 5 rok | Nie rzadziej, niż co 1 rok |
| 6 | Zagrożone pożarem | Nie rzadziej, niż co 1 rok | Nie rzadziej, niż co 5 rok |
| 7 | Stwarzające zagrożenie dla ludzi (ZL I, ZLII i ZL III) | Nie rzadziej, niż co 1 rok | Nie rzadziej, niż co 5 rok |
| 8 | Zapylone | Nie rzadziej, niż co 5 rok | Nie rzadziej, niż co 5 rok |
| 9 | Pozostałe niewymienione w p.1-8 | Nie rzadziej, niż co 5 rok | Nie rzadziej, niż co 5 rok |
Lp.7 – bardzo ważny element z punktu widzenia bezpieczeństwa p.poż. Pracownicy odpowiedzialni za zarządzanie budynkami często nie pamiętają o konieczności wykonywania tych badań nie rzadziej, niż co 1 rok. W razie jakiegokolwiek zdarzenia ( np. pożar obiektu) osoby, które nie dopełniły tego obowiązku narażone są na poważne konsekwencje prawne
ZL I – budynki użyteczności publicznej lub ich części, w których mogą przebywać ludzie w grupach ponad 50 osób,
ZL II – Budynki lub ich części przeznaczone do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się,
ZL III – szkoły, budynki biurowe, domy studenckie, internaty, hotele, ośrodki zdrowia, otwarte przychodnie lekarskie, sanatoria, lokale handlowo-usługowe, w których może przebywać do 50 osób, koszary, pomieszczenia ETO, zakłady karne i inne podobne.
CZASOOKRESY POZOSTAŁYCH POMIARÓW
| Rodzaj pomiarów | Okres czasu pomiędzy sprawdzeniami | |
| 1 | Pomiary rezystancji uziomów i badania instalacji odgromowej w obiektach zagrożonych wybuchem (np. stacje benzynowe) | Nie rzadziej, niż co 1 rok |
| 2 | Pomiary rezystancji uziomów i badania instalacji odgromowej w obiektach niewymienionych w p.1 | Nie rzadziej, niż co 5 lat |
| 3 | Pomiary natężenia oświetlenia | Nie rzadziej, niż co 5 lat. Zalecane, co 2 lata. |
| 4 | Badanie i pomiary oświetlenia awaryjnego | Nie rzadziej, niż co 1 rok |
ELEKTRONARZĘDZIA
Użytkownik jest zobowiązany na bieżąco sprawdzać stan elektronarzędzia przed rozpoczęciem pracy i po jej zakończeniu lub na początku każdej zmiany roboczej. Częstotliwość przeglądów kontrolnych jest uzależniona od kategorii użytkowania elektronarzędzia.
CZĘSTOTLIWOŚĆ PRZEGLĄDÓW KONTROLNYCH
Częstotliwość przeglądów kontrolnych w zależności od kategorii użytkowania podaje tablica:
| Kategoria użytkowania | Eksploatacja elektronarzędzia | Przeglądy kontrolnewykonywać, co: |
| 0 | dorywczo, co kilka dni | 12 miesięcy |
| I | dorywczo, kilkakrotnie w ciągu jednej zmiany | 6 miesięcy |
| II | często w ciągu jednej zmiany | 4 miesiące |
| III | często w ciągu kilkunastu kolejnych godzin lub zainstalowane na stałe, np. na linii produkcyjnej, montażowej | 2 miesiące |
Kategorię użytkowania elektronarzędzia określa użytkownik w zależności od charakteru pracy narzędzia.
PLAC BUDOWY
Okresowa kontrola stanu stacjonarnych urządzeń elektrycznych na terenach budowy pod względem bezpieczeństwa.
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu robót budowlanych stanowi:
§58 Okresowa kontrola stanu stacjonarnych urządzeń elektrycznych na terenach budowy pod względem bezpieczeństwa odbywa się, co najmniej jeden raz w miesiącu, natomiast kontrola stanu i oporności izolacji tych urządzeń, co najmniej dwa razy w roku, w okresach najmniej korzystnych dla stanu izolacji tych urządzeń i ich oporności a ponadto:
1) przed uruchomieniem urządzenia po dokonaniu zmian, przeróbek i napraw zarówno elektrycznych jak i mechanicznych,
2) przed uruchomieniem urządzenia, które nie było czynne przez okres jednego miesiąca lub dłużej,
3) przed uruchomieniem urządzenia po jego przemieszczeniu.
§59 W przypadku zastosowania urządzeń ochronnych w instalacji, o której mowa w § 53 ust. 1 (instalacje rozdziału energii elektrycznej) należy sprawdzić ich działanie każdorazowo przed przystąpieniem do pracy.